شهرستان آران و بیدگل با مساحت 3/6051 کیلومتر مربع با جمعیتى حدود 103517 نفر (سرشمارى سال 1395)، با دو بخش مرکزى و کویرات، چهار شهر آران و بیدگل، نوش آباد، ابوزیدآباد و سفیدشهر و سه دهستان و 12 روستا در شمالى ترین نقطه اصفهان واقع شده است.
آران و بیدگل از شهرهاى استان اصفهان در 51 درجه و 28 دقیقه و 43 ثانیه طول جغرافیایى و 34 درجه و 14 دقیقه و 12 ثانیه عرض جغرافیایى و در شش کیلومترى شمال شرقى کاشان قرار دارد.
.
این شهرستان از شمال به دریاچه نمک و استانهاى سمنان و قم از غرب به شهرستان کاشان از جنوب به نطنز و از شرق به اردستان محدود و از طریق دو جاده اصلى به کاشان و شبکه راههاى اصلى کشور مرتبط مى شود.
ارتفاع این شهر از سطح دریا بین 898 تا 917 متر در نوسان است و ارتفاع متوسط آن در حدود 904 متر است. هرچه از شمال و مغرب به سمت جنوب و مشرق برویم به ارتفاع زمین افزوده مى شود. بنابراین، شیب عمومى منطقه از جنوب و مشرق و سمت شمال و مغرب است. این امر به دلیل وجود چاله نمک (دریاچه نمک) در شمال و ارتفاعات کرکس در جنوب و مغرب و نوار بندریگ در سمت مشرق شهر است.
آب و هواى این منطقه گرم و خشک با تابستانهاى گرم و زمستانهاى سرد و خشک بوده و حداکثر دماى هوا در تابستان به 40 درجه سانتیگراد و حداقل برودت در زمستان به 7 درجه سانتیگراد مى رسد.
به لحاظ کویرى بودن منطقه، 2000 کیلومتر مربع (31% مساحت شهرستان) را تپه هاى شنى فراگرفته که در اصطلاح ى به آن «بندریگ» مى گویند.
علاوه بر شغل کشاورزى و دامپرورى، قالى آران و بیدگل از شهرت جهانى برخوردار و براساس سرشمارى اخیر تعداد دارهاى قالى شهرستان بیش از 13 هزار دستگاه مى باشد که نمونه اى از ذوق هنرى کویرنشینان است.
اقلیم گرم و خشک و نامنظم، از یک سو، و وجود گسل هاى فعّال، از سوى دیگر، آران و بیدگل را مستعد وقوع برخى بلایاى طبیعى نموده است.
کشاورزى آران و بیدگل با وجود شرایط نامناسب خاک و کمبود آب، با سخت کوشى مردمان این دیار، وضعیت تقریباً مناسبى دارد. امروزه این منطقه با دارا بودن 1000 هکتار کشت پسته و 2200 هکتار کشت گندم و 1200 هکتار کشت پنبه و 120 هکتار کشت دانه هاى روغنى جایگاه درخور توجهى در کشاورزى دارد.
در سال 1386 ش، بهره بردارى از مجتمع فولاد کویر در منطقه آران و بیدگل آغاز و محصولات تولیدى آن، به بازار فروش عرضه شد.
میزان تولید سالانه مجتمع فولاد کویر آران و بیدگل 500 هزار تن در سال است. خط تولید این مجتمع،
یکى از پیشرفته ترین و پربازده ترین خط هاى موجود در جهان محسوب مى شود که توسط یک شرکت معتبر ایتالیایى آماده و راه اندازى شده است.
آران و بیدگل از نواحى شمالى استان اصفهان و از قدیمى ترین سکونتگاه هاى بشرى است که پیشینه و قدمت آن به تمدن سیلک کاشان بازمى گردد. وجود رشته قنات هاى قدیمى، آثار و قلعه هاى کهنسال در سرتاسر دشت کویر در محدوده آن، قلعه هاى کهن دژ، فیل پا، سردارى، استخوانى در اطراف آران و بیدگل که در اثر اجراى طرح هاى عمرانى و صنعتى در دهه اخیر از آنها اثرى برجاى نمانده و رشته قنات هایى که بعضى از آنها از این بافت قدیمى شهر کاشان عبور مى کند، بیانگر پیشینه کهن عمران و آبادى در این ناحیه است. امّا بیشترین آثار برجاى مانده در فرهنگ فعلى آران و بیدگل، مربوط به دوران اسلامى است.
در منابع کهن، نام این شهر چه به صورت ترکیب فعلى و چه جدا نیامده است. آنچه درباره پیشینه آران و بیدگل مى توان گفت این است که پس از ویرانى شهر باستانى سیلک در اثر حوادث و تحولات گوناگون، در اطراف آن آبادى هاى کوچک و بزرگى به صورت قلعه و حصار پدید آمد و این منطقه به نام چهل حصآران شهرت یافت. هریک از این قلعه ها به مناسبتى نام گذارى شدند. اسامى آران، آرو، آر، بیدگل، بده گل، و گل، نام هاى رسمى و ى این منطقه اند. درباره چگونگى این نام گذارى، نظریات متعددى وجود دارد که به برخى از آنها اشاره مى شود :
کلمه «آران» به معناى جایگاه مقدس، مکان گرمسیر آمده و اصل آن از «آرین» (نام دیگر قوم آریا یا «ایریا») بوده و «بیدگل» به معناى مکان بى گل یا از کلمه «بى بى گل» یا «ویگل» و «بدگل» گرفته شده است.
ملا حسن آرانى در کتاب شرح زندگانى خویش به نقل از میرزا صفى قمى در کتاب خلاصه البلدان، آران بن قاسان بن اکبر را که پدر او قاسان کبیر بوده و اساس کاشان را نهاده، بانى و موسس قریه آران مى داند.
در کتاب محاسن اصفهان و کتاب تاریخ قم، بیدگل را ویگل مخفف ویدگل، وگل و بدگل آمده است که «وى» به زبان اوستایى به معناى «شهر آباد»، بیدستان «شهرستان»، اردبیل «ارد + ویل = شهر مقدس»، بوده و بیدگل به معناى شهر سرسبز و آباد معرفى مى شود.
آران و بیدگل تا اواخر دوره قاجار، دو قصبه بزرگ بودند که گرداگرد هریک از این دو، برج و بارو و حصار دفاعى جداگانه اى کشیده شده بود و در مجاورت یکدیگر قرار داشتند. پس از دوران قاجار نیز، براساس
قوانین تقسیمات کشورى، هر کدام، داراى شهردارى جداگانه بودند. با توجه به اینکه به مرور زمان و در اثر توسعه شهرى، به یکدیگر متصل و در فاصله یک خیابان و یک مسیر مشترک قرار گرفتند، در اوایل دهه پنجاه شمسى، در یکدیگر ادغام و از لحاظ قوانین کشورى به صورت یک شهر درآمدند. شاردن، سیاح فرانسوى که در دوران صفویه در قرن یازدهم هجرى به ایران سفر و از این ناحیه دیدن کرده است، در سفرنامه خود آورده که در آران 2000 باب خانه و 600 باغ زیبا وجود دارد و 1000 نفر کارگر ابریشم کار در آن به کار و فعالیّت اشتغال دارند.
زبان مردم این شهرستان فارسى رایج اما داراى لهجه هاى متفاوتى است و زبان ى آران و بیدگل در زمره زبانهاى پهلوى قدیم به شمار مى رود.
نژاد مردم آران و بیدگل از نژاد اصیل آریایى است و اختلاط آن با نژادهاى اقوام مهاجم تازى و ترک بسیار ناچیز بوده است.
آران و بیدگل در طول تاریخ همچون دو بار بوده اند که در ساحل دریاى کویر زیسته اند. با وجود آنکه فاصله این دو شهر حداکثر حدود 200 متر است، تفاوت لهجه و آداب و رسوم در آنها آشکار است.
درباره دین و آیین مردم آران و بیدگل تا زمان ظهور مکتب اسلام اطلاع چندانى در دسترس نیست. اما آنچه مسلم است با طلوع خورشید اسلام ساکنان این منطقه از جمله اولین مناطق مرکزى بودند که به اسلام گرویدند و به خاندان رسالت و امامت عشق ورزیده اند.
قرار گرفتن آران و بیدگل در میان شهرهاى مذهبى رى، قم و کاشان و نیز مهاجرت و اقامت سادات و علویان از حجاز و عراق به این مراکز و وجود بقاع متبرک و زیارتگاهها در این شهرستان از نشانه هاى آشکار گرایش به اسلام محمّدى، تشیع علوى و مذهب جعفرى بوده است.
ساکنان کویر بهطور عام و بویژه اهالى آران و بیدگل مردمانى مهربان، قانع، مهمان نواز و مقاوم مى باشند. حضور در زیارتگاهها و امامزاده ها، زیارت اهل قبور و برپایى مجالس و محافل دینى از رسوم پسندیده مردم این منطقه است.
سابقه تشیع و ریشه هاى عمیق اعتقادى مردم و ارتباط قوى و استوار آن با علما و رهبران دینى درحوزه علمیه قم، از مهمترین عوامل زمینه ساز در ایجاد حرکتهاى انقلابى بوده است.
با آغاز نهضت بزرگ 15 خرداد 1342 ، همراه با چند شهر بزرگ کشور مثل تهران، قم و ... این منطقه نیز دوره هاى سخت مبارزه و مقاومت را سربلند و افتخارآمیز پشت سر گذاشت و از آن پس با جانبازیها و رشادتهاى کم نظیر خود نقش مهمى ایفا نموده است به گونه اى که شمار بالاى شهدا، مفقودان و ایثارگران شهرستان مؤید حماسه آفرینى هاى مردم این سامان است.
وجود شخصیتهاى بزرگ علمى فرهنگى و ادبى آران و بیدگل، شاخصه مهم دیگرى در بازیافت و پیشینه هویت دینی ـ فرهنگى این شهرستان است.
برپایى حوزه هاى درسى، تربیت و پرورش اندیشه هاى دینى و مراودت و معاشرت عالمان شهرستان با بزرگان عصر خود، موجب فراهم شدن فضایى معنوى و بسترى مناسب براى رشد و شکوفایى اندیشه و استعداد طالبان معرفت بوده است.
از بزرگان و معاریف علوم دینى در آران و بیدگل که آثار و تألیفات بسیارى نیز از خود بجا گذاشته اند مى توان به ملاغلامرضا آرانى، ملامحمد جعفر بیدگلى، ملامحمدعلى آرانى، ملااحمد مجتهد بیدگلى، آیت اله عاملى، ملامحمد باقر بیدگلى، ملاعلى آرانى، ملامحمود فاضل بیدگلى، ملامحمد زمان نوش آبادى و ... اشاره نمود.
همچنین از سخنوران و نام آورانى همچون نگاهى آرانى، فائض بیدگلى، صباحى بیدگلى، ادیب بیضایى آرانى، وصاف بیدگلى، دائى آرانى، داورى آرانى، بزمى بیدگلى، سرشار آرانى واصف بیدگلى، فلاح آرانى و ... مى توان نام برد که آثار و سروده هاى بسیارى از آنان باقى است.
ملا ابوالحسن (واعظ)، از اجداد ملاغلامرضا و مؤلف کتاب هاى منتخب بحارالانوار و مجموعه حکایات؛ ملااحمد آرانى (قرن 13 ق)، فرزند حاج محمدباقر آرانى مؤلف کتاب هاى سحاب الامطار، عمان الجواهر، کنوز الداعى، منظومه یوسفیه، دبستان الواعظین و گلستان الناظرین؛ شیخ حسن آرانى، فرزند آقا بابا از فضلاى قرن سیزدهم هجرى صاحب کتاب هاى فواید جلیله، نظم الدرر، رفیق التوفیق و نخبه الرشاد، سید میر عبدالباقى بیدگلى، فرزند حاج میرزا محمدتقى، عالم، شاعر و خطاط که کتاب تحفه هاشمیه از آثار اوست.
میرزا محمد محقق بیدگلى (متوفى 1055 ق)، فرزند سلطان محمد، از علما و عرفاى بزرگ بوده است و کتاب هاى تیسیر المرام، ریاض العارفین، منهاج السالکین، تذکره العارفین، رساله العرفان از آثار اوست.
ملا محمدعلى آرانى (1250 ـ 1327 ق)، فرزند ملامحمدمهدى، از فقیهان و عالمان ربانى آران که رساله ها و نسخ خطى نفایس المسائل و عرایس الوسایل، اجتهاد و تقلید، احکام الرضاع، حکم ماءالبئر، حواشى بر قوانین، رسائل و مکاسب از آثار اوست. وى از شاگردان معروف آخوند خراسانى بوده است.
اینک وجود آثار و ابنیه هاى تاریخى از جمله کاروانسراى تاریخى مرنجاب در کنار طبیعت بکر و ناشناخته کویر مرکزى ایران و دریاچه شگفت انگیز و سفیدپوش نمک در آران و بیدگل و قلعه سیزان، کرشاهى و شاه عباس ابوزیدآباد این خطه را میزبان هزاران گردشگر داخلى و خارجى نموده است.
این شهرستان داراى آثار تاریخى و جاذبه هاى گردشگرى فراوانى است که از جمله آنها مى توان به : امامزاده محمد هلال ابن على (ع)، امامزاده هادى (ع)، امامزاده قاسم (ع)، امامزاده محمد نوش آباد، مسجد جامع قاضى، مسجد نقشینه آب انبارها، مسجد جامع نوش آباد، حسینیه ها و بقاع متبرکه در این شهرستان را نام برد.
اگرچه امروز بهره ورى از معادن نفت، گاز، نمک، و مواد شیمیایى مختلف به عنوان ذخیره سرمایه هاى عظیم زیرزمینى، افقى درخشان جهت حضور در عرصه صنعتى کشور را به انتظار نشسته ایم، اما تلاش براى احیا و بازسازى این خطه که بر رونق صنعت توریسم نیز خواهد افزود، امرى اجتناب ناپذیر است.
در استعداد و پشتکار علمى و فرهنگى جوانان آران و بیدگل همین بس که علامه دهخدا در لغت نامه «ضریب بالاى هوشى» را از ویژگى هاى مردم این منطقه ذکر کرده است.
آمار قبولى دانش آموزان آران و بیدگل در مسابقات استانى با کسب مقام هاى علمى و آموزشى در سطح کشور از نشانه هاى توجه به این مهم است.
بعد از پیروزى انقلاب اسلامى همزمان با شروع کانونهاى بحرانى مثل کردستان، سیستان و بلوچستان و شروع دفاع مقدس در مقابل تهاجم رژیم بعث عراق، فرزندان این خطه کویرى از جمله رزمندگانى بودند که در روزهاى اولیه بحرانهاى کردستان، سیستان و بلوچستان و جنگ از طریق مراکز بسیج کاشان، قم و تهران به مناطق دفاع مقدس اعزام شدند که آمار تعداد شهید، جانباز، آزاده و رزمنده گویاى این تلاش خستگى ناپذیر است. بطورى که تقدیم 735 شهید در حوزه شهرستان (مدفون در گلزار شهداى شهرستان) و بیش از 100 شهید مدفون در شهرهاى هم جوار مثل کاشان، قم و تهران و ... نسبت به جمعیت رتبه یک ایثارگرى را در کل کشور به خود اختصاص داده است
