عملیات والفجر یک

تاریخ عملیات از 1362/01/20 تا 1362/01/26

پس از عملیات والفجر مقدماتی، که با طراحی و فرماندهی سپاه پاسداران و با اتکا به نیروی پیاده در جنوب منطقه فکه است. انجام شد، فرماندهان ارتش عملیاتی در شمال این منطقه با اتکا به آتش توپخانه طراحی کردند. بدین ترتیب برای نخستین بار در جنگ ایران و عراق آتش متمرکز و فوق العاده توپخانه در نظر گرفته شد.

اهداف عملیات

هدف اصلی این عملیات تک به جبال حمرین و تکمیل تصرف آن و نیز دست یابی به جبل فوقی بود تا به این وسیله ضمن تسلط بر ارتفاعات منطقه، دشمن را مجبور کنند تا در دشت قرار بگیرد و مقدمات پیش روی به عمق فراهم آید.⁽¹⁾

موقعیت منطقه

زمین منطقه به صورت کوهستانی و تپه ماهور است و ارتفاعات مهمی همچون 178، 175 و 165 را در خود جای داده است. اغلب این ارتفاعات در جنوب منطقه عملیاتی و در امتداد جنوب شرقی جبال حمرین واقع شده و به شکل دهلیزی صخره ای نمایان است. همچنین، پس از دشت سمیده، در این قسمت ارتفاعات جبل فوقی به موازات جبال حمرین شروع می شود. پس از آن، آب گرفتگی و باتلاقی های هورالهلغل و هورالسناف قرار گرفته است.⁽²⁾

استعداد دشمن

با انجام عملیات والفجر مقدماتی، نیروهای عراقی در منطقه عمومی فکه افزایش یافتند. به همین دلیل جبهه خودی تلاش زیادی به عمل آورد تا منطقه مورد نظر برای انجام عملیات والفجر 1 از نظر دشمن محفوظ بماند. این تلاش تا روز 1361/12/28 موفق بود، اما پس از ورود توپخانه به منطقه و دو بار جابه جایی آن و نیز عواملی همچون نقل و انتقال یگان های عملیاتی موجب شدند دشمن نسبت به تحرکات نیروهای خودی و احتمال انجام عملیات از سوی آنها حساس شود. به همین دلیل سپاه چهارم عراق که مسئولیت پدافند از منطقه مورد نظر را بر عهده داشت، یگان های زیر را برای مقابله با عملیات احتمالی ایران تحت امر خود قرار داد:

- تیپ های 501، 18، 44، 45، 701، 704، 603، 419، 38، 703، 104، 427، 238 پیاده؛

- تیپ های 60، 51، 37، 12، 17، 26، 34، 8، 42 زرهی؛

- تیپ های 27، 1 و 24 مکانیزه؛

- تیپ 55 مختلط؛

- تیپ 33 و چهار گردان مستقل نیروی مخصوص؛

- دو گردان کماندویی از لشکر 1 و پنج گروهان کماندویی از سپاه 4؛

- تیپ 108 گارد مرزی.⁽³⁾

سازمان رزم خودی

قرارگاه خاتم الانبیاء(ص) برای انجام این عملیات دو قرارگاه عملیاتی را تحت امر خود قرار داد:

الف- قرارگاه عملیاتی نجف؛

نجف 1، شامل: لشکر 31 عاشورا (15 گردان پیاده) و تیپ 55 هوابرد (چهار گردان)؛

نجف 2، شامل: لشکر 27 محمد رسول الله (15 گردان پیاده) و تیپ 84 خرم آباد (چهار گردان)؛

نجف 3، شامل: لشکر 5 نصر (15 گردان پیاده) و تیپ 58 ذوالفقار (پنج گردان)؛

نجف 4 (به عنوان احتیاط) شامل: تیپ مستقل 10 سیدالشهدا (پنج گردان پیاده) و تیپ 37 زرهی (دو گردان تانک و یک گروهان مکانیزه)؛

یگان های توپخانه، شامل: شش گردان از ارتش و دو گردان از سپاه.

ب- قرارگاه عملیاتی کربلا:

کربلا 1، شامل: لشکر 41 ثارالله (شش گردان پیاده) و تیپ 1 لشکر 21 حمزه (چهار گردان پیاده و یک گردان (-) تانک)؛

کربلا 2، شامل: لشکر 7 ولی عصر (پنج گردان پیاده) و تیپ 2 لشکر 21 حمزه (سه گردان پیاده و یک گروهان تانک)؛

کربلا 3، شامل: تیپ 33 المهدی (پنج گردان پیاده) و تیپ 3 لشکر 21 حمزه (سه گردان پیاده و دو گروهان تانک)؛

کربلا 4، شامل: لشکر 14 امام حسین (هشت گردان پیاده و دو گردان تانک) و تیپ 2 لشکر 77 خراسان (چهار گردان پیاده و یک گروهان تانک)؛

کربلا 5، شامل: لشکر8نجف اشرف(9گردان پیاده) و لشکر(-) 19فجر (هفت گردان پیاده و 1 گردان تانک)؛

تیپ 4 زرهی لشکر 21 حمزه (دو گردان مکانیزه و سه گردان تانک و دو گردان ژاندارمری) و یک گروهان از سپاه (به عنوان احتیاط) و تیپ 1 لشکر 17 علی ابن ابیطالب (سه گردان پیاده)؛

یگان های توپخانه، شامل: هشت گردان از ارتش و دو گردان از سپاه.⁽⁴⁾

طرح عملیات

عملیات از دو محور شمالی و جنوبی طراحی شد. قرارگاه نجف ارتفاعات حمرین را تصرف، دشمن را منهدم و منطقه مورد نظر را تامین می کند و سپس بنا به دستور تک را جهت تصرف جبل فوقی به سمت جنوب ادامه داده و آماده پدافند می شود ویا بنا به دستور تک را به سمت جنوب و غرب ادامه می دهد.

قرارگاه کربلا ضمن پدافند در قسمتی از منطقه واگذاری تک کرده و با انهدام قوای دشمن دامنه ارتفاعات جنوب غربی حمرین را تأمین و در امتداد آن پدافند می کند و سپس آماده می شود بنا به دستور به قرارگاه نجف کمک نموده و یا تک را به سمت غرب ادامه دهد.⁽⁵⁾

شرح عملیات

عملیات در ساعت 23 روز 1361/1/21 با رمز مبارک "یاالله" آغاز شد. یگان های عمل کننده به تناسب طرح مانور و ماموریت های تعیین شده، با اختلاف کمتر از یک ساعت با دشمن درگیر شدند. در قرارگاه عملیاتی کربلا، نیروها در دو جناح چپ و راست در عمق پیش روی کردند و پس از انهدام نیروهای دشمن، نظر به این که محور وسط پاکسازی نشده بود و نیروهای خودی از جناحین تهدید می شدند، با نزدیک شدن روشنایی هوا دستور داده شد که از ادامه پیش روی خودداری کنند.

در محور قرارگاه عملیاتی نجف، چند ارتفاع مهم منطقه پاک سازی شد و نیروها روی آنها و نیز در داخل کانال های ارتباطی و سنگرهای دشمن هجوم برده، در آنجا مستقر شدند.

موضوع قابل توجه در این محور، عملکرد چشمگیر و ابتکاری یکی از یگان های سپاه پاسداران در جناح چپ محور جنوبی بود؛ به گونه ای که نیروهای دشمن دور خورده و به طور کامل منهدم شدند.

دشمن صبح روز اول با استفاده از ارتفاعاتی که به تصرف نیروهای خودی در نیامده بود، از جمله ارتفاع مهم 165 - مشرف بر پاسگاه و شیار بجلیه - نیروهای موجود در منطقه را تقویت کرد و سپس پاتک های خود را با حجم زیاد آتش آغاز نمود، به گونه ای که تا ساعت 17 همان روز به همین شکل پنج پاتک را تدارک و اجرا کرد.

در شب دوم، ارتفاع 165 به تصرف نیروهای خودی درآمد؛ اما با روشن شدن آسمان و اجرای آتش شدید از سوی دشمن، این ارتفاع در همان روز دو بار میان نیروهای خودی و دشمن دست به دست شد.

در روز سوم عملیات، نیروهای عراقی با در اختیار داشتن ارتفاع 165 و سپس اجرای آتش شدید و بهره گیری از هلی کوپتر، مجدداً پاتک های خود را از سر گرفتند که مقاومت جبهه خودی در این روز چشمگیر و قابل توجه بود.

در شب چهارم، نیروهای خودی مجدداً تلاشی را به منظور تصرف ارتفاع 165 انجام دادند؛ اما دشمن که هوشیار شده و به اهداف عملیات را پی برده بود، به مقابله با تعرض طرف مقابل پرداخت.

در روزهای چهارم و پنجم، نبرد با شدت زیاد روی ارتفاعات تصرف شده ادامه داشت و در برخی از ارتفاعات، درگیری به صورت تن به تن درآمده بود.

طی این درگیری ها ارتفاعات منطقه چندین بار رد و بدل شد؛ لیکن به رغم عبور موفق نیروها از موانع و شکستن خط دشمن و نیز به کارگیری نسبتاً مناسب آتش توپخانه و تلفات قابل ملاحظه ای که به دشمن وارد شد، درگیری ها به مرور کاهش یافته، نیروهای خودی در مواضع مناسب پدافند کردند.⁽⁶⁾

نتایج عملیات

در این عملیات به رغم مورد هجوم قرار دادن دشمن با 60 هزار گلوله توپ، حجم آتش خودی حدود 60 درصد آتش دشمن بود. مضافاً اینکه مسبب اصلی عدم موفقیت نیروهای خودی در این عملیات را هوشیاری دشمن می توان دانست.

خسارات وارده به دشمن به قرار ذیل می باشد: